Mennonicka i łajno na poboczu – fascynująca mniejszość braci w Chrystusie
Piotr Bein 5.3.2013 (wpis sukcesywnie poszerzany), foto Iwona (poza 2 pierwszymi fotkami z targu k. St. Jacobs i źródłami w linkach w podpisach)
Klient do kierownika delikatesów w supermarkecie w Vancouverze: Czy jest kiełbasa mennonicka z Ontario? Kierownik: Nie prowadzimy. Klient: A możecie sprowadzać? Kierownik obiecał przekazać centrali.
Kiełbasy mennonitów kupiliśmy ub. lata w Ontario; najpierw salami w delikatesach-masarni 27 Country Market przy szosie 27, wśród uprawnych pagórków i łąk k. pipidówy Cookstown. Zwany europejskim, sklep 27 to raczej labirynt wiktualii. Na stołach i półkach w tzw. antycznym stylu (tj. graty starsze niż 100 lat), klient „zwiedza“ wałki i zwoje kiełbas, wędzonki i boczki, pieczywo, makarony, orzechy, suszone owoce, syropy klonowe i owocowe, sery, przyprawy ziołowe, konfitury i dżem, miód… wszystko lokalne. Chodzi w labiryncie, próbując przygotowane kęski. Na zewnątrz, kosze z lokalnymi pomidorami, ogórkami, ziemniakami…
27 Country Market, gdzie skosztowaliśmy mennonickich kiełbas, wybierając salami.
Ślinka leciała przy konsumpcji salami, a gdy prawie skończyło się, natknęliśmy się (1.9.2012) na mennonickie delikatesy Kitchen Kuttings w Elmirze k. Waterloo. Sprzedają aromatyczne walce kiełbasy letniej z marynowanego mięsa, wędzone na klonie i orzechu. Letnia smakuje na kanapkach z żytniego chleba z niemieckiej piekarni w Ontario (wysyłanego na całą Kanadę), z jajecznicą na kempingach, jak i bez niczego po plasterku.
Oldtajmer vankuwerski pytał: Szukam przepisu na kiełbasę farmerską mennonitów, taką jak niegdyś u Funka w Abbotsford [pod Vancouverem]. Ktoś doradził: Można ją kupić w firmie w Albercie. W Polsce zbiegasz do sklepu na parterze, w Kanadzie e-piszesz do firmy setki, tysiące km od ciebie. Pytał wychowany w Albercie: Kiedy przeprowadziłem się do Victorii [stolica Brytyjskiej Kolumbii], znajomi polecili produkty z Abbotsford i Chilliwack, lecz kiełbasy, które napotkałem, to nie to co w domu w Albercie. […] Konsumujemy przeważnie kiełbasy z Reginy w Saskatchewan i Wembley w Albercie; założę się, że chodzi o recepturę a nie nazwę wytwórni. Ktoś doradził firmę Rempel k. Abbotsford. Dzwonię (luty 2013) o godziny otwarcia. Jedziemy. Sklep-masarnia pełen klientów, sobota. Pytamy o mennonicką. Nie robią. Bierzemy po kilka zwojów najchodliwszej (farmerska, tona dziennie), żeby wycieczka nie była nadaremna…
E-piszę do Kitchen Kuttings o cenę i skład kiełbasy. Nieopłaca się dla paru kiełbas, nie gwarantują składników wolnych od GMO. Odpisuję, podając linka do wyników badań na szczurach.
†††
O mennonitach i pokrewnych grupach braci w Chrystusie (amisze, pochodzenia szwajcarskiego) czytałem i słyszałem w Kanadzie nieraz. Dopiero w eskapadzie do Ontario zetknąłem się z nimi; znak drogowy w Ontario Uwaga pojazdy konne i z lewej zajechał nam drogę powóz czarne pudło, kontynuując po prawym poboczu, przetartym trajektoriami pojazdów napędzanych owsem. Dobrze że nasz kierowca zwolnił, bo byłaby konina na kolację. Mennonici – oświadczył etnograf w naszej grupie. Gówna końskie na poboczu – zauważyłem. Łajno– poprawiła ekspedycyjna lingwistka-katoliczka.
Końskie łajno na poboczu!
Mennonita z synem, Ontario. Proste pudło, ogumione koła mniejsze niż w sąsiednich stanach w USA. Pod ogonem system oczyszczania spalin, tj. wyłapywacz łajna.
Mieszkają w Ontario w wielu miejscach. Rozpoznawaliśmy ich siedliska po szerszych poboczach głównych szos, poznaczonych końskimi kupami. Nieraz minęliśmy czarne pudło – na poboczu czy czekające, cugle w rękach mężczyzny w kapeluszu, konie cierpliwe, przyzwyczajone do samochodów. Po jakimś czasie rozpoznawaliśmy ich farmy po schludności i braku udogodnień techniki: mężczyzna grabi ręcznie na sporym polu, w gospodarstwie niewidać traktora ni maszyn. Ale są silosy z cynkowanej blachy zamiast drewnianych, jakich mnóstwo ozdabia malownicze butwiejące farmy na preriach. Tam scalanie gruntów rolnych w areały tysięcy ha pod zmechanizowane, schemizowane uprawy, wyparło pionierskie tradycje jak i zdrową żywność, a ogromne magazyny ziarna siewnego noszą nazwy zbrodniarzy: Monsanto, Syngenta, Pioneer…
Manitoba. Centrala dystrybucji ziarna siewnego, najprawdopodobniej GMO.
Porzucone gospodarstwo na preriach kanadyskich. Ziemia scalona w kilka tys. ha monokultury.
Skąd się wzięli w Kanadzie
W reformacji (Europa XVI w.) mennonici oddzielili się od katolików. Mają inną doktrynę chrztu (anabaptyzm – wolny wybór dorosłego człowieka, zamiast narzucenia dziecku), odmawiają służby wojskowej, nieprzysięgają w sądzie… Prześladowania wypchnęły mennonitów szwajcarskich i płd.-niemieckich na zachód, m.in. do Alzacji, skąd pod koniec XVII w. emigrowali do Pensylwanii. Mennonici holenderscy i płn.-niemieccy jechali głównie na tereny dzisiejszej Polski, a pod koniec XVII w. do Rosji. Samowystarczalność oraz religia jako styl życia, dały im unikalną kulturę.
Pierwsza migracja (ok. 1776) przyniosła z Pensylwanii ok. 2 tys. szwajcarskich mennonitów do Górnej Kanady (obecnie płd. Ontario). Uważano ich za mniejszość religijną jak i etniczną (jęz. niemiecki). Nabyli ziemię na Płw.Niagara i w powiatach York i Waterloo. Po nich przybyli amisze.
Carska polityka rusyfikacji (l. 1870) zmusiła mennonitów holenderskich do re-emigracji. 18 tys. (1/3 całkowitej ich populacji w Rosji) emigrowało do Ameryki. Ziemia, autonomia kulturowa i zwolnienie od służby wojskowej przyciągnęły 7 tys. z nich do płd. Manitoby. Dzikie obszary do zasiedlenia na Terytoriach Płn.-Zach. w Kanadzie przyciągnęły mennonitów z Prus, Rosji i USA (1890 – 1914). Wielu przyjechało na prerie, również do Saskatchewan i Ontario.
Zaciąg do wojska w USA (1917) przyniósł mennonitów na prerie Kanady. Ale największa fala przybyła w l. 1920-ych, kiedy 20 tys. uszło z ZSRR przed głodem i bolszewizmem. Podczas II wś. ponad 12 tys. imigrowało do miast Kanady z ZSRR i Niemiec. Po wojnie przyjechało tu 8 tys. mennonitów. Potem imigrowali z USA, Meksyku i Paragwaju.
W świecie jest (2012) 1,7 mln mennonitów (nie licząc dzieci, których zwyczajowo się nie chrzci). W Kanadzie liczyli ponad 190 tys. w 2001 r., z największą populacją w Manitobie, Ontario i Kolumbii Brytyjskiej. Ponad połowę wiernych liczą wspólnoty Kościoła Mennonitów Kanada (MCC) i Bractwa Mennonickiego W Manitobie i Sakatchewan założyli (1903) swą konferencję (synod), która do 1932 r. rozrosła się do ogólnokrajowej, największej wśród mennonickich grup w Kanadzie, z siedzibą w Winnipeg. Wspólnoty są niezależne od konferencji: prowincjonalnych, krajowej i kontynentalnej.
Ponad połowa mennonitów mieszka w miastach. Najwięcej w Kanadzie mieszka (2010) w Winnipeg (ponad 20 tys. osób i 45 kościołów, jedno z największych ich skupisk w świecie), Vancouver, Saskatoon i Waterloo-Kitchener, żywieni przez dużą społeczność mennonitów wiejskich.
Targ k. mennonickiej wsi St. Jacobs, Ontario. W tej wsi powstała (1963) sieć ponad 1000 sklepów żelaznych w Kanadzie, Home Hardware.
W 2003 r. mieszkało w Meksyku 80 tys. potomków mennonitów, którzy w l. 1920-ych opuścili Kanadę w masowej migracji z Manitoby i Saskatchewan.
Mennonici starokolonialni w Meksyku używają traktor.
Tradycja, niezależność, pokój i pomoc bliźniemu
Prześladowania (XVI w.) wyparły mennonitów z Holandii do Polski (Prusy Królewskie – Gdańsk i Żuławy), na Ukrainę i do Am. Płn. Oddzielali się we wspólnoty, skupiając się na przeżyciu i zachowaniu tożsamości.
Podczas I i II wś. mennonici migrowali z Europy do Paragwaju, Kanady, USA i wielu in. krajów. Przez ostatnie 100 lat rozwinęli służbę charytatywno-pomocową – od pomocy humanitarnej, po np. Centralny Komitet Mennonitów w MCC w Kanadzie.
Zagrożeni przez bolszewizm, mennonici na Ukrainie dostali do 1920 r. wsparcie od braci w USA i Kanadzie w formie dyplomatycznej jak i żywności i odzieży. Pomoc ta ewoluowała w misje duchowe i programy pomocy materialnej. Mennonici w Altonaie (Manitoba) założyli (1972) sklep z używanymi rzeczami, którego sieć obecnie jest ogólnoświatowym źródłem pomocy potrzebującym. MCC świadczy też usługi migracyjne, pomoc rolniczą, wsparcie dla umysłowo chorych, doradztwo zatrudnienia, pomoc w katastrofach żywiołowych i in. MCC ma zasięg światowy i pomaga ludziom wszystkich wyznań.
Po klęskach tornad w Oklahomie i powodzi w Manitobie, mennonici założyli w Am. Płn. (1950) organizację pomocy po katastrofach. MCC zajmuje się też projektami społecznymi, np. budowa mieszkań dla ubogich.
Będąc kościołem wyznającym separację i nonkomformizm, mennonici często oparli się wpływom szkół państwowych. W Kanadzie, prowadzą szkoły podstawowe, prywatne gimnazja, koledże oraz uniwersytet mennonicki w Winnipeg. Na U. Waterloo można studiować wyznanie mennonickie. Tamże mieści się Ośrodek Badań Religii i Pokoju.
Studenci Kanadyjskiej Szkoły Budowy Pokoju na mennonickim uniwersytecie w Winnipeg.
Mennonickie zbory różnie traktują inowacje religijne i kulturowe. Jedni nie chcą żadnych zmian, celem zachowania dyscypliny we wspólnotach odseparowanych od świata. Inni nalegają na adaptację i chrześcijańskie zaangażowanie. Konserwatywni wśród mennonitów szwajcarskich i holenderskich, zachowali tradycje wiejskiego życia, ubranie, niemiecki język i luturgię. Starozakonni (amisze i mennonici) odrzucają nową technikę (telefon, elektryczność, silniki, samochody…) i zachowali tradycje rolnicze.
Mennonici nie chcą udziału w świecie zła i przemocy państwowej. Wolą etykę Chrystusa: miłość, pokój i sprawiedliwość, także w państwowości. Większość mennonitów głosuje w wyborach, a niektórzy piastują publiczne urzędy. W wiejskiej przeszłości, mennonici uważali się za spokojnych w kraju, ale wg pisarza Jamesa Urry (2006) stali się głośnymi w kraju. Nie są już w Kanadzie ograniczeni do potomków z Holandii i Szwajcarii; wielu wywodzi się z tradycji francuskiej, anglosaskiej oraz chińskiej i indyjskiej (konwersja przez misjonarzy)… Coraz więcej małżeństw jest mieszanych. Mimo szybkich zmian, kładą duży nacisk na rodzinę i religię, wychowanie młodych i życie we wspólnocie.
Nie ma u mennonitów celibatu, poważają małżeństwo jak i bezżenność. Samotni mają być cnotliwi, a związek – dożywotnio wierną monogamią. U konserwatystów odradza się rozwodów, bo przyczyną jest zatwardziałe serce. Do czasu szerszej urbanizacji mennonitów (l. 1960 – 1970-e) rozwody były rzadkością. Teraz niosą z sobą mniej piętna, zwłaszcza w przypadkach złego traktowania. Niektóre kościoły mennonitów w USA tolerują zboczenia seksualne, za co niekiedy szykanują je centralne komitety. Niektórzy pastorowie wiążący małżeństwa jednej płci zostali usunięci, lecz ostatnio uchodzi im to.
Kult, doktryna i tradycja widziane z Ameryki
Największe denominacje, Bracia Mennonici i Kościół Mennonitów, są umiarkowane i niewiele różnią się od pozostałych protestantów. Nie mają przepisowego ubioru ani ograniczeń w używaniu techniki. Nie mają jednak formalnej liturgii; nabożeństwo składa się z hymnów, czytania Biblii, modlitw i kazania. Jedni wolą hymny i chór, a inni grają na instrumentach elektronicznych. Kongregacje nominują pastorów, czasem z in. zborów. Niewielkie składki pokrywają publikacje biuletynów i kontakty z in. zborami, także za granicą.
Umiarkowane kościoły wyróżnia emfaza (a nie reguła) pokoju, społeczności i służby. Zachowują główne elementy doktryny Simonsa, lecz zmoderowane. Rzadko stosują wykluczenie dyscyplinarne, a nawet gdyby, to ze skutkiem słabszym niż u zgranych wspólnot. Zdarza się ekskomunikacja, jak podczas II wś. wzgl. Braci Mennonickich, którzy wstąpili do wojska. Zezwalają jednak na służbę publiczną w prawie i jego egzekwowaniu. Popierają pomoc w kraju i za granicą. Centralny Komitet Mennonitów wiedzie w pomocy za granicę.
Anabaptyści niewiadomego kultu robią zakupy w sklepie wiejskim k. Waterloo w Ontario. Przyjechali oczywiście powozem, zaparkowanym na zewn.
Zreformowany Kościół Mennonicki (USA i Kanada) reprezentuje 1-szy podział mennonitów w Am. Płn. (początki XIX w.). Uważają się za prawdziwych następców nauk Simonsa i NT; bez reguł kościelnych, polegają wyłącznie na Biblii, nalegając na ścisłą separację od wszelkich in. form kultu. Ubierają się prosto, konserwatywnie z detalami z XVIII w., ale nienarzucają swej wiary dzieciom, pozwalając im chodzić do szkół publicznych. Zezwalają używać auto.
Mennonici Holdemana (Kościół Boga w Chrystusie) powstali ze schizmy (1859). Mają 22 tys. członków na świecie. Kładą nacisk na konwersję ewangeliczną i ścisłą dyscyplinę kościelną. Pozostają oddzieleni przez doktrynę jeden prawdziwy kościół i unikanie ekskomunikowanych. Nie werzą, że nowa technika jest grzechem, lecz niepopierają zbytniego używania internetu i unikają TV, kamer i radia.
Wsród Mennonitów Starozakonnych jest wiele pod-grup. Niektóre używają powozu i mówią po niemiecku, inne jeżdżą autem i mówią po angielsku. Mają wspólną konserwatywną doktrynę, ubranie i tradycje, wspólne korzenie w schizmach XIX i wczesnego XX w. Odmawiają udziału w polityce i in. grzechach świata. Posyłają dzieci przeważnie do szkół mennonickich.
Starozakonni Mennonici Powozu Konnego pochodzą z głównej serii schizm (1872-1901, Ontario, Pensylwania, Śr. Zachód USA), gdy konserwatywni walczyli o radykalne zmiany od amerykańskirgo rywalizmu XIX w. Większość z nich dopuszcza traktor w gospodarstwie, choć niektórzy wolą stalowe koła, by traktor nie wyjeżdżał na drogi. Podobnie jak mennonici Stauffera czy Pike’a (1845, Lancaster, Pensylwania), Konferencji Groffdale’a i Konferencji Starozakonnych Mennonitów w Ontario, cenią izolację od świata, ekskomunikację i prosty ubiór. Niektórzy ze starozakonnych, w odróżnieniu od grup Stauffera i Pike’a, uznają mniej surowy ban dyscyplinarny, przyjmując ekskomunikowanego do rodzinnego stołu, małżeńskiego łoża i interesów.
Starozakonni Mennonici Samochodowi i podobni na Śr. Zachodzie USA i w Markham-Waterloo w Ontario, też wywodzą się z głównej serii schizm starozakonnych (1872-1901). Często dzielą domy spotkań ze starozakonnymi powozu konnego i mają niemal identyczny kult jak tamci, od których odeszli na pocz. XX w. Zaczęli używać aut w 1927 r., ale wymagając prostego wyglądu i czarnego koloru. Do dziś niektórzy z nich zamalowują chrom swych aut na czarno.
Mennonici Stauffera i Pike’a są jedną z 1-ych i najbardziej konserwatywnych form powozowców. Powstali (1845) w wyniku konfliktów nt. dyscyplinowania dręczycieli dzieci i małżonków. Niemal od razu zaczęli podziały na osobne kościoły. Dziś należą do najbardziej konserwatywnych wśród szwajcarskich anabaptystów, nie licząc amiszów. Kładą nacisk na ścisłe odosobnienie od świata, przestrzegają ścisłego wykluczenia apostatów i małżeństw w separacji, zabraniają i ograniczają używanie samochodów i techniki oraz noszą proste ubranie.
Za konserwatywnych uważa się tych, co utrzymują konserwatyny ubiór, ale mogą akceptować jakąś technikę. Nie są grupą jednolitą, podzieleni na niepodległe konferencje i przynależności, np. konferencja Kościoła Mennonitów Wsch. Pensylwanii. Pomimo szybkich zmian, które urodziły schizmy starozakonnych (ostatnia ćwierć XIX w.), większość mennonitów w USA i Kanadzie zachowała tradycyjne wierzenia oparte na dosłownej interpretacji NT jak i praktyki prostoty aż do pocz. XX w. Jednak spory w Am. Płn. między konserwatystami a postępowcami (mniej nacisku na dosłowną interpretację NT) trwają jednak w pewnym stopniu do dziś.
Po II wś. ruch konserwatystów wyłonił się z rozrzuconych grup separatystycznych w odpowiedzi na dryf kościołów mennonickich od tradycji historycznych. Prostota stała się niemodna (l. 1950-e i 1960-e). Separacje te nadal trwają jako rosnący ruch konserwatystów (kosztem umiarkowanych i postępowych) ze schizm mennonickich i/lub łączenia z postępowcami amiskimi.
Inni konserwatyści wywodzą się z podzielonych b. kościołów amisko-mennonickich, np. mennonici Wislera z amiszów starozakonnych (druga połowa XIX w.; wislerowcy pochodzą ze Starego Kościoła Mennonickiego). Istnieją jeszcze inne kościoły konserwatywnych mennonitów, pochodzące z nowszych grup, odłączonych od amiszów.
Postępowi dopuszczają seksualnych inaczej do nabożeństw, jako członków zboru. Toteż otrzymali bany w grupach umiarkowanych. Postępowi kładą wielki nacisk na tradycyjne nauczanie pokoju i zaniechania przemocy. Niektóre kościoły postępowców są w umiarkowanych denominacjach, a inne są niezależnymi zborami.
Materiały źródłowe
http://www.thecanadianencyclopedia.com/articles/mennonites
http://en.wikipedia.org/wiki/Mennonite
http://en.wikipedia.org/wiki/Vistula_delta_Mennonites
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plautdietsch
†††
Zobacz także:
“Ruscy“ mennonici – z Holandii na Żuławy, Ukrainę i do Ameryki
Amisze – konni protestanci
†††
6 comments
Comments are closed.